Jólasøga: Burturvilsti sonurin
Tað var henda sama gamla søgan, ið ferð eftir ferð endurtekur seg: Søgan um tann burturvilsta sonin, sum fór til skips.
Í fyrstani skrivaði hann heim, seinni gjørdist longri og longri millum brøvini, og ein dag vóru tey heilt burturi. Mamman skrivaði og bað um eitt lívstekin, men árini gingu, og sonurin læt ikki hoyra frá sær. Øll mistu vónina um nakrantíð at skula síggja hann aftur – sjálvt pápin fekk seg ikki til at trúgva tí, at Egil fór at koma heim aftur.
Bert mamman slepti ikki vónini. Trúliga bað hon hesi mongu ár, fimm ár, tíggju, fimtan, tjúgu – hon roknaði við Guds lyftum. Drongurin, sum hon sjálv hevði borið undir egnum hjarta, kundi ikki bara glatast soleiðis. So satt sum Gud var trúfastur, so satt mátti Egil koma aftur í aftur.
Hon gjørdist ólekiliga sjúk. Tað fór at ganga undan í tímaglasi hennara, og framvegis visti hon einki um sonin, enn hevði hon einki hoyrt frá honum.
Døturnar og maðurin søgdu ikki beinleiðis við hana, at hon skuldi gevast at biðja og bíða eftir Egili. Tað var jú eingin, ið kundi siga, um hann livdi enn. Kortini kundi einki koyra undir trúgv hennara, og við sínari veiku megi bað hon fyri Egili, sum hon hevði gjørt tað øll hesi mongu árini – hon teskaði navn hansara og hevði álit á lyftunum.
Tað gekk skjótt tann vegin við henni. Megin minkaði at kalla dagliga, og deyðin hevði longu sett síni merki á hana. Tað var eyðsæð, at hon fór at doyggja, men hetta gjørdi hana kortini ikki bangna. Hon visti, at Jesus skuldi fylgja sær gjøgnum deyðskuggans dal. Hon hugsaði alla tíðina bara um Egil.
Tá hon viðhvørt gjørdist eitt sindur ófriðarlig um, at alt vardi so leingi, teskaði hon: “Gud, tú veitst, nær mín tími kemur. Títt ur saktar ikki. Tú fert at senda Egil heim”.
Tá ið hon fekk sín “deyðadóm” frá læknanum, hevði hon skrivað eitt bræv til Egil, og sent tað út í heimin við bøn og vón um tað besta. Hon visti jú als ikki, hvar hann var, ella hvørjum reiðaríi hann sigldi hjá, ja, um hann yvirhøvur hevði nakað við sjólívið at gera longur. Men brævið varð kortini lagt í Gud hendur og varð sent út í heimin at finna tann burturvilsta sonin.
Tey, sum komu at heilsa upp á hana, sóu væl, at nú snúði tað seg bert um dagar, at hon skuldi fara yvirum – og dagarnir gjørdust tímar. Hon var sum eitt ljós, ið bara viknaði meira og meira. Kortini kundi ein ógreiniligur friður síggjast í hennara gamla og bera andliti – men eisini ein feril av botnfestari vón.
“Er Egil ikki komin?” kundi hon spyrja av og á, og tá ið so hini máttu svara noktandi, fór eitt óhoyriligt suff um varrar hennara: “Gud, trúfasti Gud, tú verður ikki ov seinur!”
Nú hon soleiðis lá at doyggja, sótu tey hjá henni, døturnar, sum so eymliga høvdu verið um hana, og maðurin, sum sat har so einsamallur og hugtungur mestsum fataði ikki, at hansara besti vinur spakuliga var á veg frá honum. Eingin segði nakað. Tað einasta, ið av og á hoyrdist, var hennara andadráttur og so eisini tey smáu suffini, tá ið hon talaði við Gud um Egil.
“Hvussu! Hoyrist ikki onkur úti við dyrnar?” teskaði elsta dóttirin og fór spakuliga uttar. Tað gekk bara ein lítil løta, so var hon aftur, og hini sóu hvussu tárini runnu henni oman eftir kjálkunum, meðan hon læði og smágræt samstundis.
“Mamma”, segði hon, “ nú er Egil komin!”
Mamman gjørdist hvørki bilsin ella ovurspent, men smílkaðist hon bara og teskaði:
“Lat hann koma inn higar, so at vit kunnu tosa saman tveyeini eina løtu. Gud fer at geva mær styrki til at tosa við hann”.
Ein ungur og óskyldugur drongur var fyri tjúgu árum síðani farin heiman ífrá. Ein herdur og syndaknúgvaður maður var komin aftur. Trongdur av gráti legði hann seg á knæ framman fyri songini og kendi eymu hond mammunnar kína sær um hárið.
“Mín góðasti drongur, góðasti sonur mín”, segði hon, “ so sendi Gud teg heim kortini, at eg skuldi síggja teg enn einaferð afturat her á fold”.
Í tveir tímar tosaðu mamman og sonurin saman – hennara rødd var so veik, at hann noyddist at boyggja seg niður fram yvir songini, so at hann fataði alt, men andin var sterkur og klárur, og orðini høvdu ævinleikans tyngd yvir sær. Hon stóð longu á gáttini í perluportrinum, og ein glæma av himni fall yvir hana. Djúpt sundurknústur lá Egil har og lurtaði eftir henni. Hetta var seinasti vitnisburðurin, hon legði fyri hann.
Við sínari hond í hansara, fylt av friði og gleði, fór hon yvir um tíðarinnar mark at møta sínum frelsara. Hann hevði verið trúfastur líka til tað seinasta.
Egil mátti líta aftur á nøkur ár í synd og hugmóð. Skjótt var hann komin í vánaligan umgang, tá ið hann skuldi klára seg sjálvur. Soleiðis fór alt tað, ið hann hevði lært sum lítil, fyri borð í lívsins harða syndastreymi.
Hann hevði rikist runt á øllum høvunum og verið í teim ymsu heimspørtunum, og hevði alla tíðina roynt at sloppið sær undan tí, ið kundi føra minnini aftur á foreldur og fosturlandið. Í fyrstani komu brøvini frá mammuni fram til hansara. Hann kortini ikki so frægt sum læt tey upp, men blakaði tey ólisin burtur.
Hann gjørdist skjótt mótstøðumaður at øllum, ið hevði við kristindóm at gera, og hann hataði øll og alt, sum minti hann á hansara rongu støðu. Tað var ikki stuttligt hjá einum trúgvandi manni at vera við sama skipi sum Egil. Var tað ikki ein, ið var sjálvstøðugur kristin, himpraðist Egil ikki at forpesta tilveru hansara.
Pening hevði hann at kalla ongantíð. So skjótt, sum hýran var rindað honum, fór hon upp í brennivíni.
Ein dagin, skipið legði at í London, var hann sum ikki einaferð, og hevði ikki eitt klovið oyra uppi á sær, farin í land, og stóð hann so har á bryggjuni og kúrdi. Eingin av vinmonnunum unti honum eitt einasta oyra. Ongum av teimum dámdi hann.
Við skipinum var ein eldri dekkari, sum var ein brennandi kristin. Hann hevði verið noyddur at tolað bæði eitt og annað av Egils ávum á allari ferðini, men tók hann sær tað ikki nær. Hann hevði lært nógv av lívinum, og visti hann, at teir allarringastu mótstøðumenninir mangan vóru teir, ið høvdu tað ringast sjálvir.
Hesin maðurin, sum kallaðist Germundur Moen, skuldi fara eitt ørindi fyri skiparan. Hann var ikki so væl kendur í hesum stóra heimsbýi, og tá ið skiparin sá Egil standa har á bryggjuni, segði hann: “Tak hann við tær, hann er væl kendur í býnum”.
Soleiðis fóru teir avstað, hesir báðir, ið vóru so ymiskir. Germundur royndi at tosa vinarliga við Egil, men fekk hann bert stutt einkissigandi aftursvar ella eitt háðandi smíl.
Sum teir ganga, koma teir fram við einari norskari sjómanskirkju. Vindeyguni stóðu opin, og eitt kór av mergjaðum mansrøddum sang, so at tað hoyrdist heilt út á vegin:
Lít allar tínar leiðir
og alla hjartasorg
í Harrans hond, sum eigur
alt vald í himnaborg.
Egil steðgaði og stóð sum negldur. Hann bliknaði, og tá ið Germundur spyrjandi hugdi upp á hann, kom tað úr honum: “Hatta er sangurin, mamma altíð sang!”
Hetta var fyrsta ferðin, at Germundur hevði høvi at hyggja langt inn í Egil. Og fataði hann nú, at hesin harði og harðrendi maðurin var í angist.
Hann segði ikki so nógv við hann, men tá ið teir vóru komnir eitt sindur áleiðis, spurdi hann stillisliga, um teir ikki skuldu fara inn í eina kirkju á heimvegnum.
“Nei”, svaraði Egil avgjørdur. “Eg havi nú í so mong ár hildið meg burturi frá sjómanskirkjum. Har fekk eg altíð brøvini frá mammu. Eg vil ikki hava fleiri brøv, eg vil ikki vera mintur á alt tað har heima”.
Germundur segði so ikki meira við hann, men bað í sínum stilla huga, at tá ið teir so komu fram við einari kirkju, fór Egil aftan á honum inn í hana.
Har lá so sanniliga eitt bræv og bíðaði eftir honum – tað brævið, sum mamman hevði sent avstað við ynski og vón um tað besta og við bøn um, at Gud mátti syrgja fyri, at Egil fekk tað. Nú stóð hann so har við brævbjálvanum í hondini og las navnið hjá sær, skrivað við teirri kendu skriftini, ið var vorðin skelvandi. Brævið var farið úr einari sjómanskirkju fyri og aðrari eftir fyri at fáa fatur í honum.
Hesaferð blakaði hann ikki brævið ólisið burtur fyri at sleppa undan samvitskutrupulleikum. Ein sterkari máttur enn hansara egni noyddi hann at lata brævið upp, og at lesa tað.
“Nú eru dagar mínir her á jørð skjótt taldir”, skrivaði mamman. “Eg havi biðið Gud um at senda teg heim, og eg eri vís í, at vit skulu hittast enn einaferð. Eg havi biðið fyri tær øll hesi árini. Hvar tú enn hevur verið, hava bønir mínar fylgt tær”.
Nú var tað okkurt, ið mestsum brotnaði innan í Egili, meðan hann sat har við brævinum. Longsulin eftir mammuni og pápanum, longsulin, ið hevði verið stongdur inni í honum øll hesi ár, trokaði seg út, meðan tær hvøssu tornirnar av angri og sjálvábreiðslu rivu í hann. Mamman, tann trúfasta mamman, hon hevði tó ikki gloymt hann – og nú lá hon at doyggja!
Ótti um, at hann skuldi verða ov seinur heim til mammuna kom yvir hann, tí hvussu á ævini skuldi hann kunna sleppa heim við ongum peningi? Alt sá so vónleyst úr, men tá ið hann so greiddi Germundi frá, at hann hevði ikki nakran møguleika at sleppa heim til sína doyggjandi mammu, svaraði hann bert: “Tá Gud hevur latið hetta bræv komið til tín, so man hann eisini fara at leggja vegir tínar á heimleiðini”.
Og so var, at alt lagaði seg so undurfult, sum tað bert kann henda, tá ið Gud er við, tá ið hann av álvara letur mátt sín koma til sjóndar.
Eitt norskt skip lá eisini við bryggju, og skiparin var eisini í sjómanskirkjuni. Eftir áheitan og fyrispurningi frá sjómansprestinum har, sum Germundur hevði kunnað um støðu Egils, vórðu Egil og hesin norski skiparin settir í samband hvør við annan. Og tað var enntá so, at hesum skiparanum tørvaði ein mann. Eisini skuldi skipið til ein tann næsta býin, haðani Egil var. Og tá ið so tann gamli skiparin hjá Egili hoyrdi, hvat tað galt, var hann beinan vegin fúsur at avmynstra Egil.
Alt gekk so skjótt fyri seg, og allar forðingar vóru so lættliga ruddaðar av vegnum, at Egil mestsum hevði eina kenslu av at hava droymt ein ótrúligan dreym, tá ið hann stóð á dekkinum á hesum skipinum á veg heim.
Hann hevði so hjartaliga sagt Germundi farvæl, og samstundis biðið um fyrigeving fyri allar tær neisur, hann hevði vunnið honum.
Ikki gekk long tíð, at Egil fann inn til Guds. Henda heilaga stundin við seinasta stríðsvøll mammunnar, hevði broytt henda harða mann til eina glataða og frelsusøkjandi sál.
Enn einaferð var ein burturvilstur sonur komin heim til faðirhúsið.
Trolli N. Wulff skrivaði. Hilmar J. Hansen týddi.
Søgan stóð í “Jólaboð” 1985.